Nowelizacja Prawa upadłościowego
Wstęp
Od pewnego czasu na stronie Rządowego Centrum Legislacji dostępny jest projekt nowelizacji ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe. Informacje na stronie wskazują, że projekt ustawy znajduje się aktualnie na etapie opiniowania przez różne instytucje państwowe.
Analiza projektu prowadzi do wniosku, że nadchodzące zmiany będą mieć fundamentalne znaczenie dla praktyki otwierania, a następnie prowadzenia postępowania upadłościowego, zarówno w przypadku konsumentów, jak i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.
Przez wzgląd na rozmiar proponowanych zmian ich omówienie podzielone zostanie na trzy części. Pierwsza z nich obejmować będzie istotne zmiany części ogólnej, wspólne dla wszystkich kategorii upadłych, druga dotyczyć będzie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, a trzecia konsumentów.
Część pierwsza. Zmiany w wybranych przepisach ogólnych ustawy.
Zmiana w treści art. 51 Prawa upadłościowego
Nowelizacją o istotnym znaczeniu dla sprawności prowadzenia właściwego postępowania upadłościowego jest zmiana treści art. 51 ust. 1 pkt 4 i 5 Prawa upadłościowego. Przepis ten wymienia obowiązkowe elementy postanowienia o otwarciu postępowania upadłościowego, a konkretnie nakazuje umieszczenie w treści postanowienia wezwania wierzycieli upadłego oraz osób którym przysługują prawa oraz prawa osobiste i roszczenia ciążące na nieruchomości należącej do upadłego do zgłoszenia się w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze. Przytoczony przepis może budzić wątpliwości. Po pierwsze nie wynika z niego wprost że wierzytelności zgłaszane mają być właściwemu sędziemu-komisarzowi, (ustawodawca doprecyzowuje to dopiero w dalszych przepisach Prawa upadłościowego), po drugiej natomiast przepis w zakresie liczenia terminu do zgłoszenia wierzytelności odsyła do obwieszczenia w Rejestrze, podczas gdy do ustanowienia Centralnego Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości od czasu wejścia w życie ustawy Prawo restrukturyzacyjne, do dnia przygotowania tego wpisu nie doszło. Na marginesie tylko należy zauważyć, że skierowany do Sejmu został projekt ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych, który ma zastąpić Centralny Rejestr Restrukturyzacji i Upadłości zapowiedziany w Prawie upadłościowym. W zaproponowanym przez ustawodawcę nowym brzmieniu omawianych przepisów wprost wskazuje się, że zgłoszenie wierzytelności kierowane powinno być do właściwego syndyka masy upadłości, wobec czego to on obowiązany będzie zweryfikować zgłoszenia pod względem spełnienia przez nie chociażby wymogów formalnych. Dzięki tej zmianie, możliwe będzie ograniczenie liczby nieprawidłowo adresowanych zgłoszeń wierzytelności, a także czynności realizowanych aktualnie przez sędziów-komisarzy i pracowników sekretariatów. Unika się także przedłużającej całe postępowanie, niepotrzebnej wymiany dokumentów pomiędzy sędzią-komisarzem a syndykiem. Tym samym, gdy tylko zaproponowana zmiana ,,okrzepnie” w świadomości uczestników postępowania upadłościowego, ma ona szansę realnie usprawnić i przyspieszyć postępowanie upadłościowe, aktualnie w części dotyczącej złożenia przez syndyka list wierzytelności trwające średnio od dwóch do aż sześciu miesięcy.
Zmiana art. 63 Prawa upadłościowego
Ustawodawca przewidział treścią Prawa upadłościowego wyłączenia od dopuszczalności objęcia określonych składników majątkowych masą upadłości. Ich celem, podobnie jak w przypadku ograniczeń w dopuszczalności prowadzenia egzekucji, jest zapewnienie upadłemu i jego najbliższym określonego minimum egzystencji. W aktualnym brzmieniu przepisów ustalenie rzeczywistego zakresu zwolnień składników majątku od zaliczenia w poczet masy upadłości wymaga zapoznania się z regulacją nie tylko Prawa upadłościowego, ale także ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, czy też ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jak natomiast zauważono treścią uzasadnienia projektu nowelizacji, kwota wolna od zajęcia w ramach masy upadłości dla emeryta lub rencisty wynosi aktualnie 500,00 zł. Jest to zarazem minimalna kwota, jaką obowiązujące przepisy nakazują Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych pozostawić w dyspozycji emeryta bądź rencisty. Upadłym, którzy środki utrzymania wywodzą z innych źródeł, pozostawiona do dyspozycji jest inna kwota. To rozwiązanie, przewidujące zróżnicowanie sytuacji upadłych w zakresie zapewnianego im minimum egzystencji, jak również brak spójności z przepisami ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, były przedmiotem krytyki i stanowiły podstawę nowelizacji art. 63 Prawa upadłościowego. Zmiana omawianego przepisu polega na dodaniu do jego treści ust. 1a – 1d, modyfikujących, między innymi, wysokość kwoty wyłączonej z masy upadłości. Dodany ust. 1a stanowi, że w przypadku osoby fizycznej na której utrzymaniu nie pozostają inne osoby, do masy upadłości nie wchodzi część dochodu upadłego, która łącznie z dochodami wyłączonymi z masy upadłości odpowiada kwocie stanowiącej kryterium dochodowe uprawniające do uzyskania prawa do świadczeń pieniężnych z masy upadłości. Aktualnie, zgodnie z postanowieniami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2015 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej kwota ta wynosi 634,00 zł. W przypadku osób fizycznych, na których utrzymaniu pozostają inne osoby, do masy upadłości nie będzie wchodzić część dochodu odpowiadająca iloczynowi liczby osób pozostających na utrzymaniu i kwoty 514,00 zł (art. 63 ust. 1b Prawa upadłościowego w brzmieniu znowelizowanym). Na podkreślenie zasługuje wreszcie także ustęp 1c dodany do treści art. 63 Prawa upadłościowego, umożliwiający sędziemu-komisarzowi, działającemu na wniosek syndyka lub upadłego, określenie w odmienny sposób części dochodu upadłego która nie zasili masy upadłości, po uwzględnieniu potrzeb upadłego i jego bliskich, w tym potrzeb mieszkaniowych. Dzięki takiej regulacji, sędzia-komisarz nie będzie ograniczony sztywnymi ramami rozwiązań ustawowych i będzie mógł dopasować kwotę pozostawioną do dyspozycji konkretnemu upadłemu lub jego rodzinie do ich zwiększonych potrzeb, wynikających z rozmaitych sytuacji życiowych.
Część druga. Zmiany w wybranych przepisach ogólnych ustawy.
Zmiana art. 125 Prawa upadłościowego
Aktualnie brzmienie przepisu art. 125 Prawa upadłościowego zakłada że ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Analogiczna regulacja tyczy się ustanowienia rozdzielności z mocy prawa, a więc na skutek orzeczenia rozwodu, separacji czy też ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków. Nietrudno więc dostrzec automatyzm przyjętych rozwiązań prawnych, który wobec istotnego zwiększenia się liczby ogłaszanych upadłości i braku środków odwoławczych może być krzywdzący dla znacznego odsetka małżonków upadłych, którzy dążąc do ustanowienia rozdzielności majątkowej nie działali celem obejścia przepisów prawa i zubożeniu masy upadłości. Po wejściu w życie przepisów nowelizacji małżonek upadłego lub rozwiedziony małżonek będzie mógł domagać się uznania rozdzielności za skuteczną wobec masy upadłości, pod warunkiem spełnienia dwóch przesłanek: dowiedzenia braku wiedzy o przesłankach niewypłacalności upadłego oraz niewystąpienia pokrzywdzenia wierzycieli na skutek ustanowienia rozdzielności.
Zmiana art. 144 Prawa upadłościowego
Istotne z perspektywy syndyka masy upadłości i utrzymania składu masy upadłości jest dodanie do art. 144 Prawa upadłościowego ustępu 4. Zasadą w postępowaniu upadłościowym jest że postępowania sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka lub przeciwko niemu. Legitymowanym formalnie (zarówno czynnie, jak i biernie) do udziału w postępowaniu jest więc wyłącznie syndyk, podczas gdy upadły pozostaje stroną w znaczeniu materialnym. Wyjątkiem od zasady są natomiast sprawy o należne od upadłego alimenty, jak również rentę z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia albo utratę żywiciela oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę. Dotychczasowa regulacja Prawa upadłościowego, wyłączająca syndyka z udziału w sprawach o należne od upadłego alimenty, stanowiła instrument umożliwiający nierzetelnym upadłym wyprowadzanie środków z masy upadłości. Należy bowiem wskazać, że roszczenia alimentacyjne nieprzekraczające kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę obciążają masę upadłości, a nawet uwzględniając powyższe ograniczenie, przy większej liczbie uprawnionych lub wydłużonym czasie trwania upadłości, taki obowiązek może stanowić poważne obciążenie dla masy upadłości, o którym syndyk dowiaduje się przeważnie dopiero na etapie jego egzekucji. Dodany do treści art. 144 Prawa upadłościowego ustęp 4 przewiduje, że w postępowaniu o zasądzenie od upadłego alimentów i pozostałych, gdzie syndyk nie dysponuje legitymacją procesową, będzie on posiadał uprawnienia interwenienta ubocznego. Oznacza to, że w nowym reżimie prawnym syndykowi masy upadłości doręczane będą zawiadomienia o terminach i posiedzeniach sądowych, a także niemożliwe będzie zawarcie bez jego zgody ugody. Tym samym syndyk uzyska możliwość wywarcia rzeczywistego wpływu na wymiar roszczeń alimentacyjnych obciążających masę upadłości.
Zmiana art. 176 Prawa upadłościowego
W aktualnym brzmieniu art. 176 ust. 2 Prawa upadłościowego operator pocztowy powinien doręczać syndykowi masy upadłości wszelkie przesyłki adresowane do upadłego, a następnie syndyk masy upadłości obowiązany jest wydać upadłemu przesyłki pocztowe, które nie dotyczą majątku masy upadłości lub których zatrzymanie nie jest potrzebne ze względu na zawarte w nich wiadomości (a więc przede wszystkim przesyłki o charakterze osobistym). Przyjęta regulacja miała za zadanie zapewnić urzeczywistnienie założeń Prawa upadłościowego o dysponowaniu przez syndyka aktualną i kompletną informacją w przedmiocie postępowań dotyczących masy upadłości. W rzeczywistości natomiast syndycy często nie otrzymywali poczty od niektórych, prawidłowo zawiadomionych placówek pocztowych. Co więcej regulacja budziła kontrowersje w judykaturze, powstało rozbieżne orzecznictwo sądów najwyższych instancji w przedmiocie oceny charakteru prawnego syndyka jako odbiorcy korespondencji, czy jest on domownikiem w rozumieniu procedur. Od oceny tego zagadnienia zależą bowiem konsekwencje procesowe doręczenia dla samego upadłego, przede wszystkim początek terminu dla składania przez niego rozmaitych pism sądowych czy też administracyjnych. Inną kwestią jest konstytucyjne zapewniana tajemnica korespondencji. Dlatego też ustawodawca zdecydował się na nowelizację art. 176 Prawa upadłościowego poprzez dodanie ust. 2a i 2b, która stanowi odpowiedź na niektóre z problemów przytoczonych powyżej. Ustęp 2a przewiduje wskazanie przez syndyka określonych nadawców lub kategorii nadawców, co do których korespondencja doręczana ma być bezpośrednio upadłemu. Co więcej, w ustaleniu katalogu podmiotów wyłączonych od doręczania ich korespondencji bezpośrednio syndykowi uczestniczyć może także sam upadły, na swój wniosek (art. 176 ust. 2b Prawa upadłościowego po nowelizacji). Katalog podmiotów, który zwyczajowo powinien i może zostać objęty wyłączeniem najprawdopodobniej wykształci i ugruntuje się w praktyce.
Część trzecia. Zmiany dotyczące upadłości osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.
Zmiana treści art. 2 Prawa upadłościowego
W obowiązującym brzmieniu art. 2 Prawa upadłościowego ustawodawca rozróżnia sytuację osoby fizycznej prowadzącej i nieprowadzącej działalności gospodarczej. Różnica polega na odmiennym rozłożeniu akcentów, określeniu nadrzędnych celów prowadzonego postępowania upadłościowego, które w przypadku konsumentów służyć ma przede wszystkim oddłużeniu, a dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą zaspokojeniu wierzycieli w możliwie najwyższym stopniu, jedynie dla rzetelnych dłużników przewidując możliwość ich oddłużenia. W projekcie ustawy wprowadza się ujednolicenie ogólnej dyrektywy prowadzenia postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych, niezależnie od tego, czy sąd prowadzi postępowanie upadłościowe wobec przedsiębiorcy, byłego przedsiębiorcy, czy też osoby fizycznej, która nigdy nie prowadziła działalności gospodarczej. W tym celu uchyla się art. 2 ust. 1a, a przepis art. 2 ust. 2 zyskuje brzmienie: Postępowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych należy prowadzić również tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym. Jest to jeden z kilku dostrzegalnych na gruncie nowelizacji przejawów dążenia ustawodawcy do zrównania pozycji w toku postępowania upadłościowego osób fizycznych – przedsiębiorców i konsumentów. Samo nasuwa się więc pytanie, czy zmiana wprowadzona w treści dyrektywy ma znaczenie dla praktyki postępowania upadłościowego? Podstawową funkcją dyrektyw z art. 2 Prawa upadłościowego jest stanowienie dyrektywy interpretacyjnej, przesłanki wykładni dla szczegółowych regulacji Prawa upadłościowego. Nie powinno więc budzić wątpliwości, że modyfikacja treści artykułu 2 Prawa upadłościowego nie ma wyłącznie charakteru deklaracji ustawodawcy, a rozpatrywana łącznie z pozostałymi regulacjami wskazuje na rzeczywistą wolę zmodyfikowania przez ustawodawcę sytuacji upadłego przedsiębiorcy.
Dodanie art. 342a Prawa upadłościowego
W dotychczasowym brzmieniu Prawa upadłościowego instytucja wydzielenia kwoty odpowiadającej przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy z ceny z tytułu sprzedaży lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego zamieszkiwanego przez upadłego funkcjonowała wyłącznie na gruncie upadłości konsumenckiej. Dążąc do stopniowego zrównania sytuacji prawnej upadłego konsumenta i przedsiębiorcy ustawodawca przeniósł istniejące już rozwiązanie także do przepisów ogólnych prawa upadłościowego, umożliwiając zastosowanie jej także wobec upadłych przedsiębiorców. Jest to rozwiązanie powszechnie aprobowane, jako że oprócz poprawienia sytuacji upadłych przedsiębiorców zmniejsza dysproporcję pomiędzy regulacją ochronną dla obu grup dłużników, a tym samym eliminuje pokusę ubiegania się o ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez osoby będące przedsiębiorcami. Ustawodawca przewidział jednak sytuację, gdzie omawiana instytucja będzie miała zastosowanie wyłącznie wyjątkowo. Chodzi tu o takie postępowania upadłościowe gdzie udowodnione przejawy nierzetelności lub nieuczciwości upadłego przemawiają za oddaleniem wniosku o ustalenie planu spłat i umorzenie pozostałej części zobowiązań, a za wydzieleniem mu odpowiedniej kwoty na wynajęcie lokalu dla upadłego i rodziny przemawiają względy humanitarne lub słuszności.
Zmiana w brzmieniu art. 369 Prawa upadłościowego
Obecne przepisy przewidują, że w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o zakończeniu postępowania upadłościowego upadły przedsiębiorca może złożyć wniosek o ustalenie planu spłaty wierzycieli i umorzenie pozostałej części zobowiązań, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym. Bezwzględną przesłanką oddalenia wskazanego powyżej wniosku jest ustalenie, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Oprócz tego, ustawodawca przewidział jeszcze szereg innych okoliczności, sprowadzających się do rozmaitych przejawów nierzetelności upadłego lub też działania celem pokrzywdzenia wierzycieli, kiedy tylko wyjątkowe względy słuszności lub humanitarne mogą zapobiec oddaleniu wniosku przez sąd, Modyfikując obowiązujące przepisy prawa ustawodawca znacząco liberalizuje warunki umorzenia zobowiązań upadłego przedsiębiorcy. Począwszy od regulacji najdalej idącej, ustawodawca dopuszcza możliwość umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłat, jeżeli sytuacja upadłego w niebudzący wątpliwości sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli. Wówczas nie będzie podlegać badaniu rażące niedbalstwo czy też umyślność upadłego w doprowadzeniu do stanu niewypłacalności. Jak jednak ustawodawca podkreśla treścią uzasadnienia, trwała niezdolność ma być poczytywana jako okoliczność wyjątkowa, nie będzie stanowić o niej na przykład przejściowa trudność w znalezieniu pracy. Drugi wariant oddłużenia upadłego przedsiębiorcy nie występował dotychczas w ustawie Prawo upadłościowe, gdyż ma on warunkowy charakter. Nowelizacja przewiduje, że w sytuacji gdy niezdolność do realizowania spłat na rzecz wierzycieli nie ma charakteru trwałego, sąd umarza zobowiązania upadłego pod warunkiem, że w terminie 7 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu bez ustalania planu spłat żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłat, wobec którego sąd jednak uchyli poprzednie postanowienie i ustali plan spłat. Dla skuteczności wniosku wierzyciela istotne jest, by by zdążył złożyć go przed upływem 7 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia, sąd upadłościowy może go natomiast procedować już po upływie tego terminu. Wreszcie trzecim wariantem, stanowiącym o zliberalizowaniu przesłanek oddłużenia jest dopuszczalność umorzenia zobowiązań także w przypadku upadłego, który zwiększył stopień niewypłacalności umyślnie albo na skutek rażącego niedbalstwa. Wyrazem dezaprobaty ustawodawcy dla wskazanej postawy jest wydłużenie okresu spłaty zadłużenia na czas nie krótszy niż 36 miesięcy, nie dłuższy natomiast niż 84 miesiące. Analogiczną regulację ustawodawca planuje wprowadzić dla konsumentów. Dla wszystkich osób fizycznych ustawodawca wyznacza więc identyczny, maksymalny – siedmioletni okres planu spłat, jeżeli sami doprowadzili się do stanu niewypłacalności na skutek nagannych lub dalece nierozważnych działań, a mają możliwość zaspokajania należności wierzycieli.
Część czwarta Zmiany dotyczące upadłości konsumentów.
Dodanie art. 4913a Prawa upadłościowego
Nowym rozwiązaniem, dotychczas nieznanym ustawie – Prawo upadłościowe jest wprowadzenie możliwości zawarcia układu przez osobę fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej jeszcze przed wdrożeniem procesów likwidacyjnych przez syndyka. Procedura ma odbywać się z wykorzystaniem rozwiązań prawnych ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne. Regulacja ta kierowana jest przede wszystkim do osób wykazujących zarobki na poziomie średniej krajowej lub wyższe, które na skutek rozmaitych okoliczności życiowych popadły w zadłużenie uniemożliwiające bieżące funkcjonowanie. Nie powinno budzić wątpliwości, że możliwość zawarcia układu w tym trybie nie powstanie wobec pewnego odsetka osób zainteresowanych otwarciem postępowania, które jednak nie dysponują majątkiem mogącym nawet potencjalnie zaspokoić istniejących wierzycieli. Postępowanie o zatwierdzenie układu będzie mogło zostać zainicjowane przez samego dłużnika lub sad upadłościowy, jeżeli jego skład dostrzeże taką możliwość z uwzględnieniem sytuacji życiowej i możliwości zarobkowych dłużnika. Dłużnik wykonywać będzie układ z pomocą nadzorcy układu. Nowelizacja przewiduje, że to sąd upadłościowy wyznaczy dłużnikowi termin na złożenie wniosku o zatwierdzenie układu, zaznaczając jednocześnie, ze termin ten nie powinien być krótszy niż trzy miesiące, a z ważnych przyczyn może być przedłużony do pięciu miesięcy. Okolicznością czyniącą wdrażaną procedurę przyjęcia i zatwierdzenia układu szczególnie atrakcyjną powinna być dla dłużnika możliwość uniknięcia likwidacji masy upadłości celem zaspokojenia wierzycieli. Jeżeli bowiem w masie upadłości znajduje się nieruchomość, z dużą dozą prawdopodobieństwa zostanie ona zlicytowana na poczet należności wierzycieli, co więcej można także założyć, że uzyskana przez syndyka cena będzie znacznie niższa, niż ta, jaką dłużnik mógłby uzyskać na wolnym rynku. Co więcej, na czas trwania postępowania o zatwierdzenie układu sąd może na wniosek dłużnika zawiesić postępowania egzekucyjne i uchylić ustanowione już zajęcia. Zgodnie z założeniami nowelizacji, układ zawierany będzie na czas nieprzekraczający pięciu lat. Nieskuteczność procedury układowej (na skutek bezskutecznego upływu terminu na złożenie wniosku o zatwierdzenie układu lub oddaleniu tego wniosku przez sąd upadłościowy) skutkować będzie wdrożeniem wobec dłużnika zwykłej procedury upadłości konsumenckiej.
Dodanie art. 4913c do Prawa upadłościowego
Inną nową regulacją, funkcjonującą dotychczas tylko w ramach upadłości przedsiębiorcy, jest wprowadzenie do postępowania w zakresie ogłoszenia upadłości konsumenckiej zabezpieczenia w postaci tymczasowego nadzorcy sądowego. Aktualnie przepis stanowiący podstawę ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego w postępowaniu upadłościowym – art. 38 Prawa upadłościowego jest wprost wyłączony ze stosowania w upadłości konsumenckiej, co uzasadnia się tym, że upadłość konsumencka – w przeciwieństwie do upadłości przedsiębiorcy – jest uprawnieniem, nie zaś obowiązkiem. Takie postrzeganie upadłości konsumenckiej zmienia się stopniowo wraz ze wzrastającą popularnością instytucji. Zapoznanie się z projektem nowelizacji wskazuje na stopniowe zrównywanie reżimów upadłości konsumenckiej i przedsiębiorcy. Dla wniosku złożonego przez wierzyciela konsumenta, jak również sytuacji potencjalnego ubóstwa masy, ustawodawca przewiduje możliwość ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego. Do tak ustanowionego nadzorcy sądowego odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy regulujące sytuację syndyka masy upadłości. Ustawodawca nakłada na tymczasowego nadzorcę szereg obowiązków sprowadzających się do weryfikacji rzeczywistego stanu majątkowego przyszłego upadłego, pod kątem jego zadłużenia, prowadzonych egzekucji i czynności dokonanych z pokrzywdzeniem wierzycieli, celem przedłożenia opinii dotyczącej możliwości zaspokojenia z jego środków istniejących wierzycieli. Tymczasowy nadzorca sądowy zobowiązany więc będzie uzyskać określone informacje dotyczące osoby dłużnika w takich instytucjach jak urząd skarbowy, Krajowy Rejestr Sądowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego czy też komornik właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika. Jednym z założeń przyświecających ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego jest także dokonanie przez niego oceny składników majątkowych dłużnika pod kątem zasadności ogłoszenia upadłości z jednoczesnym umorzeniem zobowiązań bez planu spłat lub z warunkowym ich umorzeniem, w przypadkach znacznego ubóstwa masy upadłości.
Zmiana art. 4914 Prawa upadłościowego
Nowelizacja Prawa upadłościowego przewiduje liberalizację istniejącej regulacji dotyczącej przesłanek oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości składanego przez konsumenta. Aktualnemu brzmieniu zarzuca się często niekonsekwencję. Faktycznie, ustawodawca przyjmuje jako bezwzględną przesłankę oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości okoliczność, że dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie bądź wskutek rażącego niedbalstwa. Oprócz tego, jako przesłanki dla oddalenie wniosku ustawa wymienia także inne przejawy nagannego działania dłużnika, jak chociażby podjęcie czynności uznanej prawomocnym orzeczeniem sądu za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli, przy czym dla przesłanek z art. 4914 ust. 2, 3 i 4 Prawa upadłościowego dopuszcza się aktualnie możliwość otwarcia, a następnie prowadzenia postępowania upadłościowego, gdy przemawiają za tym względy słusznościowe lub humanitarne. Kwestionuje się więc zasadność istniejącego rozróżnienia, na doprowadzenie lub pogłębienie niewypłacalności umyślnie lub na skutek rażącego niedbalstwa – co trwale uniemożliwia ogłoszenie upadłości, a inne działania uzasadniające oddalenie wniosku, które pomimo zbliżonego, negatywnego charakteru nie zamykają konsumentowi drogi do oddłużenia, gdy przemawiają za tym szczególne, osobiste okoliczności. W projekcie nowelizacji ustawodawca rezygnuje z badania przesłanki umyślności lub rażącego niedbalstwa w doprowadzeniu do upadłości na etapie decyzji o otwarciu postępowania upadłościowego. Dzięki temu sądy upadłościowe zostaną zwolnione z konieczności jej badania w postępowaniu w przedmiocie otwarcia postępowania upadłościowego, a jedyną przesłanką dla ogłoszenia upadłości będzie niewypłacalność dłużnika. Powinno to znacząco skrócić czas procedowania przez sąd upadłościowy wniosku o ogłoszenie upadłości i zmniejszyć liczbę postanowień oddalających wniosek. Czy oznacza to, że nierzetelne postepowanie dłużnika nie będzie miało żadnego wpływu na proces jego oddłużenia? Nie, ustawodawca bowiem przerzuca badanie okoliczności w jakich doszło do powstania niewypłacalności dłużnika na czas trwania postępowania upadłościowego i gdy wówczas stwierdzone zostanie, że dłużnik swoim nagannym zachowaniem doprowadził do niemożności regulowania bieżących należności, będzie on surowiej traktowany na etapie ustanowienia planu spłat, który w przypadku nierzetelnych dłużników może zostać rozciągnięty nawet na okres siedmiu lat (84 miesięcy). Ponadto, niezależnie od powyższego, ustawodawca konstruuje także nieznane wcześniej przesłanki oddalenia wniosku o ogłoszenia upadłości konsumenta, jak skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwa stypizowane w Kodeksie karnym jako udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela w razie grożącej niewypłacalności lub upadłości (art. 300 Kodeksu karnego), udaremnienie lub ograniczenie zaspokojenia wierzycieli na skutek przeniesienia składników majątkowych na nowo utworzoną jednostkę gospodarczą (art. 301 Kodeksu karnego) lub działanie na szkodę wierzycieli poprzez zaspokajanie tylko niektórych z nich (art. 302 Kodeksu karnego).
