Postępowanie karnoskarbowe a przedawnienie zobowiązań podatkowych
W dzisiejszym artykule mam zamiar przybliżyć Państwu problematykę doniosłą z punktu widzenia podatników, a dokładniej rzecz biorąc relacji pomiędzy postępowaniem podatkowym a karnoskarbowym w aspekcie przedawnienia zobowiązań podatkowych. Z praktyki nierzadko da się wywieść, że organy podatkowe instrumentalnie wykorzystują instytucję przedawnienia, o której traktuje art. 70 § 6 pkt 1) Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym: bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania. Warto wspomnieć także, że aby doszło do nierozpoczęcia/zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, oprócz samego wszczęcia postępowania karnoskarbowego, należy również ustalić związek pomiędzy podejrzeniem popełnienia przestępstwa/wykroczenia a niewykonaniem zobowiązania oraz skutecznie zawiadomić podatnika na zasadach określonych w art. 70c Ordynacji podatkowej – organ podatkowy właściwy w sprawie zawiadamia podatnika o nierozpoczęciu lub zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego wobec wszczęcia postępowania karnoskarbowego.
Taka konstrukcja przepisów powoduje, że organy podatkowe bardzo chętnie korzystają z tego typu instrumentów. Wystarczy, że organ postępowania przygotowawczego wszczyna i będzie prowadził postępowanie w sprawie, a więc w fazie ad rem i nie jest potrzebne przekształcenie postępowania w fazę przeciwko osobie ad personam. Nie ma również znaczenia czy zostały dokonane jakiekolwiek czynności procesowe. Bardzo często organ postępowania karnego nie jest jeszcze zapoznany w sposób wystarczający ze stanem faktycznym sprawy, a wszczyna postępowanie w momencie, gdy zbliża się termin przedawnienia.
Niejednokrotnie chodzi więc wyłącznie o niedoprowadzenie do przedawnienia zobowiązań podatkowych. Z tych względów, nad powyższą kwestią pochylił się również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 30 lipca 2020 roku (I FSK 128/20): Sąd administracyjny może kontrolować, czy nie doszło do instrumentalnego wykorzystywania art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, ze względu na wszystkie okoliczności sprawy podatkowej, a w szczególności w sytuacji, gdy wykorzystanie tego przepisu związane jest z naruszeniem zasady zaufania do organów podatkowych (art. 121), czy wywodzonej z prawa unijnego oraz art. 2 Konstytucji RP zasady uzasadnionych oczekiwań. W ten sposób, NSA pozostawił możliwość i potwierdził uprawnienie sądów administracyjnych, które powinny badać czy wszczęcie postępowania karnego miało na celu wyłącznie zawieszeniu biegu terminu przedawnienia.
Jeszcze bardziej doniosły charakter ma uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 maja 2021 roku (I FPS 1/21), zgodnie z którą m.in.: Sądy administracyjne pierwszej instancji (…) mają obowiązek badać czy proceduralna czynność wszczęcia postępowania karnego skarbowego w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe nie została wykorzystana tylko w celu nierozpoczęcia lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Przeprowadzenie takiego badania jest w istocie możliwe na gruncie sprawy podatkowej. Dopiero bowiem w świetle wszechstronnej analizy okoliczności konkretnej sprawy podatkowej, związanych najczęściej ze zbliżającym się upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, podejmowanymi wcześniej w postępowaniu podatkowym czynnościami dowodowymi i aktywnością prowadzącego je organu podatkowego, można ustalić czy instytucji wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe nie wykorzystano jedynie do instrumentalnego wywołania skutku w postaci nierozpoczęcia lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Podjęta przez NSA uchwała niesie za sobą daleko idące konsekwencje. Sąd administracyjny może bowiem uznać, że w danej sprawie wszczęcie postępowania karnoskarbowego było pozorne, bo zmierzało wyłączenie do uniknięcia przedawnienia, a tym samym należałoby następczo przyjąć, że doszło do przedawnienia zobowiązania podatkowego.
